De beeldenstorm van
Koen en Frank Theys

'Lied van mijn land', deel I van de videocyclus van Koen en Frank Theys naar 'Der Ring des Nibelungen' van Richard Wagner, veroorzaakte enige deining in het opera- en videocircuit. Drie jaar later, na heel wat financieel-produktionele moeilijkheden, werd 'De Walkure' voorgesteld in het American Museum of the Moving Image. Vanavond in de Gele Zaal in Gent, morgen in de Brusselse Botanique. Een aanrader.

Opera op het kleine of grote scherm. De Wagnerianen hebben het allicht liefst als volgt: men neme een opera-uitvoering, men neme de nodige camera's, en … registreren maar. Bepaalde cineasten, zoals Fritz Lang en Jürgen Syberberg, interpreteerden Wagner op een meer eigenzinnige wijze.

Francis Coppola perverteerde Wagner in 'Apocalypse Now'. Daarin ontdekken de yanks dat ze een surfkampioen in hun midden hebben. Om die aan het werk te zien, zorgen ze er eerst voor dat de kust letterlijk veilig is. De Vietcongs worden opgejaagd met helikopters, uitgerust met zware luidsprekers waaruit de dreigende 'De rit der Walkuren' dreunt.

Vrije liefde

En dan zijn er Koen en Frank Theys. Hier wordt de strijd gestreden op het niveau van de beeldtaal en, in mindere mate, de muziek. 'Het Rijngoud' handelde over liefde en hebzucht. De Ring van Macht, waamee Alberich de dwergen onderdrukt, moet door een 'vrije held' (niet geregeerd door de goden) teruggebracht worden naar haar oorsprong: De Rijn.

Bij het begin van 'De Walkure' stelt Wotan, de oppergod, zijn hoop op Siegmund, die eenzaam opgroeit in de bossen, tot hij verliefd wordt op Sieglinde, die achteraf z'n tweelingzus blijkt te zijn. Fricka, de godin van de huwelijkstrouw, verzet zich tegen de incestueuze relatie, en zet haar man Wotan onder druk. Die roept de hulp in van Brunhilde, een van de Walkuren, die de gesneuvelde helden naar het Walhalla brengen.

De oorlogsgodin is echter onder de indruk van de 'vrije liefde' en neemt de tweeling in bescherming. Dan grijpt Wotan in: hij vernietigt het magische zwaard van Siegmund met zijn speer (in de Theys-versie: een pilaar, als representant van de oude kultuur). Brunhilde vlucht met Sieglinde in het woud waar ze een zoon baart: Siegfried.

De Walkure wordt met een vloek uit haar kring verstoten en gevangen gezet in een gigantisch magisch vuur.

Schaakspel

Ogenschijnlijk wint Wotan de strijd tussen liefde en macht, maar tegelijk verliest hij zijn kinderen, die morele waarden inkarneren: vrijheid en het vermogen lief te hebben.

De gebroeders Theys zetten dit schaakspel tussen goden, Walkuren en mensen om in een grandioze beeldenstorm. Vertrekpunt zijn de eigenlijke shots, op zich niet bruikbaar, maar wel als 'Leitmotieven', als werkmateriaal. Via opeenvolgende beeldkollages, samengesteld uit 'beeldgeneraties' zoals in een videoclip, wordt het verhaal weergegeven.

De gemeenschap van Siegfried en Sieglinde wordt gevisualiseerd door een tweeslachtig figuur, dat zich bij de aanvang van de tape pompend opricht. Brunhilde wordt bij haar uitstoting in de ruis gekatapulteerd en achter haar zakt het teatergordijn naar beneden.

Het monitorbeeld, dat in 'Het Rijngoud' de Ring van Macht symboliseerde, wordt door Siegmunds zwaard aan diggelen geslagen. En ga zo maar door. Elk beeld heeft betekenis, en dat maakt het soms wel een karwij om te blijven volgen. De personages bijvoorbeeld, Siegfried en Sieglinde zijn kaalgeschoren, want van goddelijke afkomst, en naakt, want ongerept. De Walkuren zijn heilige en hoer: beelden van vrouwen in maagdelijk witte kleedjes worden afgewisseld met opblaasbare sexpoppen. Wotan draagt een priestergewaad, maar soms worden de rollen omgewisseld...

In de klankband, een uitvoering van het Berliner Philharmoniker, gedirigeerd door Herbert von Karajan, werd duchtig gesnoeid. Bovendien werd Wagner gemixt met konkrete geluiden en klankmodulaties.

De 'personages' zingen bovenop de originele weergave, het beeld wordt langs de klank gestuurd, enzovoort.

Gestoorde beelden vallen samen met vocoderstemmetjes of electronische bewerkingen in de stijl van Ligeti. Voor de Wagnerianen zal het nu wel al wat té erg geworden zijn, hoewel, wat het geluid betreft, mocht gerust nog méér gemanipuleerd worden.

Wellicht is dit niet gebeurd om de kijker nog wat vaste grond onder de voeten te gunnen. Wil je in vervoering gebracht worden door een Walkure, doe het dan in ieder geval nù.

Ronald Van de Sompel – DE MORGEN
apr 1989

back